Postępowanie w atopowym zapaleniu skóry AZS
Informacja dla pacjentów
W celu odbudowy bariery naskórkowej stosuje się terapię emolientową. Polega ona na aplikowaniu na skórę odpowiednich preparatów tzw. emolientów. Są to specjalistyczne dermokosmetyki dostępne w postaci kremów, balsamów, maści, żeli oraz szamponów. Redukują one objawy kliniczne atopowego zapalenia skóry, odbudowują płaszcz hydrolipidowy naskórka, zapobiegają nawrotom wyprysków, zmniejszają suchość skóry, pomagają niwelować świąd oraz stan zapalny. Dodatkowo pozwalają wyraźnie ograniczyć ilość stosowanych miejscowych glikokorykosteroidów. Preparaty te nie powinny zawierać substancji zapachowych, konserwantów oraz lanoliny. Z kolei powinny zawierać w swoim składzie humektant, czyli higroskopijną substancję, która wiąże i zatrzymuje wodę w skórze np. glicerol, sorbitol, mocznik oraz substancje okluzyjne, które pozwalają stworzyć na skórze warstwę ochronną zapobiegającą utracie wody np. wazelinę, parafinę, kwasy tłuszczowe.
Emolienty należy stosować minimum 2-3 razy dziennie, w obfitej ilości na całe ciało. Wytyczne mówią o 200 g preparatu tygodniowo u małych dzieci i 500 g tygodniowo u osób dorosłych. Częstym problemem osób cierpiących na AZS jest używanie zbyt małej ilości preparatów.
Nie powinno się zaprzestawać terapii emolientowej nawet, gdy widoczna jest znaczna poprawa w wyglądzie skóry. Szczególnie ważne jest zastosowanie preparatu do 3 minut po kąpieli. W przypadku zmian zapalnych na skórze, najpierw stosuje się terapię przeciwzapalną miejscowymi glikokortykosteroidami lub miejscowymi inhibitorami kalcyneuryny, ponieważ aplikacja emolienów na takie zmiany może powodować pieczenie oraz dyskomfort. Szczególnie należy o tym pamiętać stosując je małych dzieci
Miejscowe leczenie przeciwzapalne
Najpopularniejszą grupą leków stosowaną w leczeniu zmian zapalnych są miejscowe glikokortykosteroidy (mGKS) potocznie zwane sterydami. Substancje te działają przeciwzapalnie, przeciwalergicznie oraz przeciwświądowo poprzez hamowanie uwalniania mediatorów reakcji zapalnej. Dostępne są w formie maści, kremów, żelów oraz aerozoli. Ze względu na dużą suchość skóry atopowej najlepiej sprawdzają się te w postaci maści. Siła z jaką działają poszczególne kortykosteroidy jest różna, stąd nie każdy preparat może być stosowany u najmłodszych.
Aby zminimalizować ryzyko działań niepożądanych należy nakładać cienką warstwę sterydowego preparatu w miejscach zmienionych zapalnie tylko przez 2-3 dni w tygodniu (ciągiem) a w pozostałe dni stosować terapię emolientową. Ze względu na działanie przeciwświądowe, mGKS warto stosować przed snem oraz 20 minut przed lub po aplikacji emolientu.
Drugą grupą leków stosowanych w leczeniu AZS są miejscowe inhibitory kalcyneuryny (mIK)
Pimekrolimus (Elidel ®) jest lekiem, który prawie nie przedostaje się do krwioobiegu, nie powoduje ścieńczenia skóry oraz wpływa pozytywnie na regenerację bariery naskórkowej. Ma mniej działań niepożądanych niż miejscowe sterydy, stąd jest preparatem pierwszego wyboru w łagodnym i umiarkowanym AZS u dorosłych oraz dzieci powyżej 2 roku życia. Dodatkowo może być stosowane w okolicach twarzy, szyi, okolicach płciowych- jeśli leczenie w tych miejscach jest konieczne.
Takrolimus (Protopic ®, Dermitopic ®) ma taki sam mechanizm działania jak wyżej opisany pimekrolimus, jednak jest substancją silniej i szybciej działającą, dlatego stosuje się go w leczeniu wyprysku o umiarkowanym i ciężkim nasileniu.
Miejscowe inhibitory kalcyneuryny początkowo stosowane są 2 razy dziennie, a po ustąpieniu wyprysku na skórze, stosuje się je jako formę terapii proaktywnej: długotrwale, 2 razy w tygodniu na zagojoną skórę w miejscu, w którym wcześniej pojawiał się wyprysk. Po aplikacji może wystąpić pieczenie i zaczerwienienie skóry – jest to efekt przejściowy, który zwykle ustępuje po kilku dniach stosowania
Unikanie czynników drażniących i alergenów
Ostatnim aspektem leczenia AZS, możliwe, że najtrudniejszym i wymagającym najwięcej obserwacji oraz cierpliwości ze strony pacjenta jest ustalenie czynników, które nasilają wyprysk atopowy. Unikanie bądź całkowite wyeliminowanie tych czynników może stanowić przełom w walce o skórę bez zmian zapalnych oraz świądu.
Najczęstsze czynniki, które nasilają przebieg atopowego zapalenia skóry: Pokarm: mleko krowie, jaja, ryby, orzeszki ziemne, soja, pszenica, owoce morza; Alergeny z powietrza: sierść zwierząt, pyłki roślin, roztocza kurzu domowego, pleśnie; Inne: stres, gospodarka hormonalna, dym tytoniowyAlergia pokarmowa może, ale nie musi towarzyszyć AZS. Szacuje się, że około 30% małych dzieci chorujących na atopowe zapalenie skóry cierpi na współistniejącą alergię pokarmową. AZS to jednak choroba wieloczynnikowa rozwijająca się i zaostrzająca w rezultacie oddziaływania czynników genetycznych, immunologicznych, środowiskowych, mikrobiologicznych i uszkodzenia bariery naskórkowej. Alergia pokarmowa, jeżeli współistnieje z AZS, nie jest jedyną przyczyną powstania czy zaostrzenia AZS. Nie zawsze spożycie uczulających produktów wpływa na pogorszenie objawów skórnych, nawet jeśli występuje uczulenie na dany produkt potwierdzone w testach alergologicznych. Samo uczulenie potwierdzone wynikami testów alergologicznych nie powinno być powodem wprowadzania restrykcyjnej diety eliminacyjnej. Należy wykazać związek między nasileniem objawów skórnych (lub z innego narządu), a spożyciem podejrzanego pokarmu. W tym celu warto prowadzić dzienniczek, w którym zapisywane będą spożywane produkty i ewentualne zaostrzenie wyprysku atopowego lub inne objawy. Dopiero wykazanie takiego związku może dać podstawę do eliminacji pokarmu uczulającego.
