Dieta w chorobie refluksowej przełyku

W kontrolowaniu objawów refluksowej choroby przełyku istotne znaczenie ma modyfikacja stylu życia i zmiana nawyków żywieniowych. Do czynników zwiększających ryzyko rozwoju tej choroby należą: nadmierna masa ciała, palenie tytoniu, nadużywanie alkoholu, stres oraz brak aktywności fizycznej.

Modyfikacja stylu życia i żywienia w chorobie refluksowej przełyku

W zmniejszeniu nasilenia objawów choroby refluksowej przełyku (ang. gastroesophageal reflux disease – GERD) może pomóc zmiana stylu życia i diety.

Należy jednak zaznaczyć, że w przypadku choroby refluksowej stosowanie terapii niefarmakologicznej może przynieść pożądane efekty wówczas, gdy objawom choroby nie towarzyszy zapalenie przełyku wywołane refluksem.

W przypadku występowania zapalenia przełyku i objawów o dużym nasileniu konieczne jest stosowanie odpowiednich leków, a dieta jest czynnikiem wspomagającym farmakoterapię.

Najważniejsze zalecenia

Zalecane w chorobie refluksowej zmiany w stylu życia dotyczą:

• normalizacji masy ciała (szczególnie w przypadku otyłości)
• objętości posiłków i tempa ich spożycia
• zaprzestanie palenia papierosów i spożywania alkoholu
• zrezygnowanie z gum do żucia
• pozycji ciała w czasie snu i odpoczynku (pozycja z wyżej uniesioną głową)
• aktywności fizycznej
• unikanie sytuacji stresowych

Masa ciała

Osobom z otyłością lub z nadwagą zaleca się zmniejszenie masy ciała, gdyż nadmierna masa ciała wiąże się ze wzrostem ciśnienia wewnątrzbrzusznego, co nasila dolegliwości chorobowe. W licznych badaniach potwierdzono, że nadwaga/otyłość jest czynnikiem ryzyka wystąpienia choroby refluksowej przełyku i nadżerkowego zapalenia przełyku.

Objętość posiłków i tempo ich spożycia

Znaczenie ma także objętość spożywanych posiłków oraz tempo ich spożycia. Spożywanie obfitych posiłków sprzyja częstszemu występowaniu epizodów refluksu, a jeśli posiłki te charakteryzują się dużą osmolalnością, to dodatkowo dochodzi do zwiększenia siły refluksu. Zaleca się więc, by chorzy spożywali 4–6 niewielkich posiłków dziennie, o stałych porach. Posiłki należy spożywać w spokojnej atmosferze, w wolnym tempie. Szybkie spożywanie posiłków sprzyja połykaniu większych ilości powietrza w czasie jedzenia, co może wpływać na wzrost ciśnienia wewnątrzbrzusznego i przyczyniać się do częstszego występowania refluksu.

Palenie papierosów

Palenie papierosów, poprzez upośledzenie oczyszczania przełyku i zmniejszenie napięcia w dolnym zwieraczu przełyku, przyczynia się do zwiększenia liczby epizodów refluksu. Dlatego też osobom z objawami choroby refluksowej przełyku zaleca się rzucenie palenia.

Pozycja ciała w czasie snu i odpoczynku

Zmniejszenie dolegliwości można również osiągnąć poprzez przyjmowanie odpowiedniej pozycji w czasie snu i odpoczynku. Zaleca się, by bezpośrednio po posiłkach nie przyjmować pozycji leżącej. Uniesienie wezgłowia łóżka o 15–20 cm sprzyja sprawniejszemu oczyszczaniu przełyku w czasie snu, co ma wpływ na zmniejszenie objawów chorobowych. Takie postępowanie przynosi pożądane efekty zwłaszcza wśród osób z przepukliną rozworu przełykowego.

Aktywność fizyczna

Objawy choroby refluksowej przełyku nasilają się po dużym wysiłku fizycznym, częstym lub długotrwałym schylaniu się albo jakimkolwiek wysiłku fizycznym wykonywanym bezpośrednio po posiłku, dlatego zaleca się unikanie aktywności związanych z dużym wysiłkiem fizycznym, a także poposiłkowej aktywności fizycznej. Dowiedziono jednak, że umiarkowana aktywność fizyczna (np. rekreacyjna jazda na rowerze, pływanie, spacery) zmniejsza ryzyko wystąpienia choroby refluksowej.

Przypuszczalnie jest to związane z usprawnieniem i wzmocnieniem mięśni przepony oraz utrzymaniem właściwego bilansu energetycznego sprzyjającego prawidłowej masie ciała.

Dieta

Równie istotnym jak modyfikacja stylu życia elementem terapii niefarmakologicznej jest przestrzeganie odpowiedniej diety. Osoby z objawami refluksu powinny unikać: produktów i potraw tłustych, odsmażanych oraz ciężkostrawnych, pikantnych, cebuli i warzyw cebulowych, pomidorów oraz przetworów pomidorowych, owoców cytrusowych i soków z tych owoców, czekolady i wyrobów czekoladowych, kawy, naparu z mięty, napojów gazowanych oraz alkoholu.

Listę produktów, które wpływając na mechanizmy powstawania choroby, wywołują także jej objawy, przedstawiono w tabeli 1., w tabeli 2. zaś produkty/potrawy dozwolone i przeciwwskazane.

Niektórym osobom w łagodzeniu zgagi pomaga popijanie chudego mleka lub wody mineralnej niegazowanej – płyny te oczyszczają przełyk, spłukując kwaśną treść żołądka, która przedostała się do przełyku, oraz neutralizują tę treść (działanie alkalizujące mleka).

Tabela 1. Czynniki wywołujące objawy chorobowe
czynniki wywołujące chorobę	przykłady produktów
obniżenie ciśnienia w dolnym zwieraczu przełyku	czekolada, napar z mięty, kawa, mocna herbata, alkohol
wywoływanie przejściowych, spontanicznych relaksacji dolnego zwieracza przełyku	tłuszcze, warzywa cebulowe, szparagi, karczochy
opóźnienie opróżniania żołądkowego	czekolada, tłuszcze, produkty zawierające błonnik rozpuszczalny
zwiększenie wydzielania soku żołądkowego	kawa, alkohol
pobudzanie receptorów czuciowych w przełyku	owoce cytrusowe, soki z owoców cytrusowych, pomidory, sok pomidorowy, ostre przyprawy

Tabela 2. Produkty i potrawy dozwolone oraz niewskazane w żywieniu osoby z chorobą refluksową przełyku
Grupa produktów	Dozwolone	Przeciwwskazane
Produkty zbożowe	Pieczywo pszenne, pieczywo graham, ryż biały, drobne kasze (kasza manna, kasza, kukurydziana, kasza owsiana, kuskus, kasza jaglana, kasza jęczmienna drobna) i makarony	Chleb żytni razowy, kasze gruboziarniste
Warzywa i przetwory warzywne	Warzywa dobrze tolerowane, gotowane	Warzywa cebulowe i kapustne, pomidory i przetwory pomidorowe, szparagi, karczochy, warzywa w zalewie octowej, frytki i chipsy
Owoce i przetwory owocowe	Owoce dobrze tolerowane, gotowane, w postaci galaretek i kompotów	Owoce cutrusowe, soki z owoców cytrusowych
Mięso, ryby, jaja i ich przetwory	Chude mięso (cielęcina, wołowina, królik), drób (kurczak, indyk), ryby, jaja (na miękko, jajecznica bez boczku i smalcu) Mięso i ryby przygotowywane bez dodatku tłuszczu	Tłuste mięso (wieprzowina, baranina), tłusty drób (gęś, kaczka), tłuste wędliny, pasztety i podroby, konserwy mięsne i rybne, mięsa i ryby smażone i wędzone
Nasiona roślin strączkowych, orzechy i nasiona (słonecznik, pestki dyni)	Napoje roślinne	Wszystkie nasiona, orzechy i pestki
Produkty mleczne	Mleko o obniżonej zawartości tłuszczu (0,5%, 1,5%), maślanka, jogurt, kefir (do 2% tłuszczu), sery twarogowe, śmietana	Tłuste mleko i jogurty pełnotłuste, sery żółte, sery topione, sery pleśniowe
Tłuszcze	Ograniczenie ilości dodawanego tłuszczu do 8 łyżeczek dziennie Oliwa i inne oleje roślinne, masło	Smalec, boczek
Desery i słodycze	Biszkopty, sucharki	Czekolada i wyroby czekoladowe, cukierki zawierające alkohol, torty, kremy, bita śmietana, lody na bazie śmietany, pączki, faworki, ciasto francuskie
Napoje	Słabe napary kawy i herbaty, herbaty ziołowe, napoje bezkofeinowe, woda niegazowana, rozcieńczone soki	Kawa naturalna, mocna herbata, woda gazowana, napoje gazowane, nierozcieńczone soki owocowe i warzywne, kakao, napoje energetyzujące, alkohol
Przyprawy	Łagodne i dobrze tolerowane	Ostre przyprawy i mieszanki przyprawowe, mieszanki przypraw z glutaminianem sodu, ocet, keczup i musztarda, gotowe sosy do sałatek, mięta, proszek do pieczenia, grzyby
Potrawy	Zalecana obróbka kulinarna to: gotowanie, pieczenie w foli, duszenie bez wcześniejszego obsmażania Zupy czyste (słaby wywar), bez dodatku zasmażki i dużej ilości śmietany	Mocne wywary z mięsa, grzybów lub warzyw Potrawy o zdecydowanym smaku (ostre, kwaśne, słone) Potrawy tłuste z zawiesistymi sosami Potrawy smażone i pieczone w tradycyjny sposób)
Zaktualizowano na podstawie: Poradnik dietetyczny – dieta w chorobie refluksowej przełyku. Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej

O czym należy jeszcze pamiętać: 

• Posiłków nie należy popijać dużą ilością płynów, ponieważ zwiększa to objętość żołądka.
• Co najmniej przez 2 godziny po posiłku nie należy przyjmować pozycji leżącej, nie należy też wykonywać skłonów i innych ćwiczeń fizycznych.
• Ostatni posiłek należy spożyć najpóźniej 2–3 godziny przed snem i w tym czasie nie należy podjadać (dotyczy to nawet niewielkich przekąsek).
• Należy unikać spożywania potraw gorących i zimnych.
• Należy wybierać produkty i potrawy o miękkiej konsystencji (ogranicza to konieczność gryzienia i żucia oraz w mniejszym stopniu pobudza wydzielanie soku żołądkowego).

Należy podkreślić, że reakcja organizmu na określone pokarmy jest cechą indywidualną. Chorzy powinni ograniczać spożycie produktów „niewskazanych”, nie oznacza to jednak, że w ogóle nie można ich spożywać.

Możliwa jest sytuacja, w której objawy choroby pojawią się po produktach, o których nie wspomniano w tekście. Dlatego każdy chory powinien obserwować reakcje swojego organizmu na różne produkty spożywcze i eliminować z diety te, które powodują dolegliwości lub je nasilają.

Przykładowy jadłospis dla osoby z chorobą refluksową przełyku

Śniadanie I

• chleb żytni, razowy posmarowany cienko masłem
• ser biały chudy
• sałata
• herbatka owocowa bez cukru lub z bardzo niewielką ilością cukru

Śniadanie II

• pumpernikiel posmarowany cienko masłem
• polędwica z indyka
• świeży ogórek
• plastry ananasa
• herbata słaba bez cukru lub z bardzo niewielką ilością cukru

Obiad

• krupnik z kaszą jęczmienną
• ryż brązowy, pulpety z cielęciny w sosie własnym, buraczki duszone bez dodatku tłuszczu
• herbata słaba bez cukru lub z bardzo niewielką ilością cukru

Podwieczorek

• galaretka owocowa z malinami
• woda mineralna niegazowana

Kolacja

• chleb żytni, razowy cienko posmarowany masłem
• sałatka z brokułów z szynką (ugotowane brokuły, polędwica z indyka, pestki dyni uprażone bez dodatku tłuszczu, jogurt naturalny, przyprawy)
• herbatka ziołowa bez cukru lub z bardzo niewielką ilością cukru